Compulsory Nepali (Class 11), New Model Question Solution, 2080 (2023) | NEB Class 11 Nepali Final Exam Question Paper Solution, 2080

अनिवार्य नेपाली

कक्षा ११

नमुना प्रश्नपत्र (उत्तरसहित)

२०८० (२०२३)

१. दिइएको अनुच्छेदका रेखाङ्कित वर्णहरूको उच्चारण स्थान र प्राणत्व छुट्याईलेख्नुहोस । (३)

कृषि क्षेत्रमा जथाभावी रूपमा रासायनिक मल तथा विषादीको प्रयोग गर्नाले हामीले खाद्यपदार्थसँगै बिख खाइरहेका छौँ । त्यति मात्रै होइन, पानीका स्रोत र सास फेर्ने हावासमेत विषाक्त बनाएका छौं ।

उत्तर:-

वर्ण	उच्चारण स्थान	प्राणत्व
ख	कण्ठ्य	महाप्राण
त	दन्त्य	अल्पप्राण
ह	स्वरयन्त्रमुखी	महाप्राण

२. शुद्ध गरी पुनर्लेखन गर्नुहोस् : (३)

हामीले रारा राष्ट्रिय निकुन्जको कार्यालयको दछिण फर्केको गेट नजिकै बसेर पनि रारालाई हेय, राराकै किनारमा बस्दा राराका छालहरू छचल्किँदै हामीसँग जिस्किन आइपुगे र हामीलाई त्यो चिसो पानिले हुँदा रारा नानीको न्यानो मायाले जिउ नै सिरिङ्ग पारेको अनुभूत भयो ।

उत्तर:- हामीले रारा राष्ट्रिय निकुञ्जको कार्यालयको दक्षिण फर्केको गेटनजिकै बसेर पनि रारालाई हेयौँ । राराकै किनारमा बस्दा राराका छालहरू छचल्किँदै हामीसँग जिस्किन आइपुगे र हामीलाई त्यो चिसो पानीले हुँदा रारा नानीको न्यानो मायाले जिउ नै सिरिङ्ग पारेको अनुभूत भयो ।

३. अनुच्छेदमा रेखाङ्कन गरिएका शब्दको पदवर्ग पहिचान गरी लेख्नुहोस् । (२)

बाटाभरि हाम्रै सामल खायो, अनि यहाँ आइपुगेर त हामी दुबैलाई छोडेर ऊ कहाँ भाग्यो ।

बाटाभरि - क्रियायोगी

सामल - नाम

आइपुगेर - क्रियायोगी

हामी - सर्वनाम

अनि - संयोजक

कहाँ - क्रियायोगी

भाग्यो - क्रियापद

४. दिइएका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस् । (२+२=४)

(क) दिइएको अनुच्छेदबाट दुई दुईओटा तत्सम र आगन्तुक शब्द पहिचान गरी लेख्नुहोस् ।

एक दिन साँझको बखत सानी आफ्नो पसल उठाइसकेपछि ढोकामा अन्यमनस्क भई उभिएकी थिई । यस्तै शान्त क्लान्त सन्ध्याको धमिलोपनामा, अनुरागको प्रतीक आएको थियो “त्यो यात्री ।”

उत्तरः-

तत्सम शब्द : शान्त, सन्ध्या

तद्भव शब्द : साँझ, ढोका

(ख) दिइएका शब्दहरूलाई शब्दकोशीय क्रममा मिलाई लेख्नुहोस् ।

कुद्नु, कुँद्नु, ग्लानि, ग्रह

उत्तरः- कुँद्नु, कुद्नु, ग्रह, ग्लानि

५. दिइएको अनुच्छेदबाट तीनओटा पारिभाषिक शब्द पहिचान गरी वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् । (३)

भाषा यादृच्छिक वाक्प्रतीकहरुको त्यस्तो व्यवस्था हो, जसका सहायताले समाजका व्यक्तिहरु आफ्नो विचारको विनिमय गर्दछन् । भाषा परिवर्तनशील हुने भएकाले यसको कुनै अन्तिम स्वरूप हुँदैन तर सबै भाषाको आआफ्नो मानक रूप भने हुन्छ ।

उत्तर:-

यादृच्छिक = भाषा यादृच्छिक हुन्छ ।

वाक्प्रतीक = भाषा वाक्प्रतीकहरुको व्यवस्था हो ।

मानक = भाषाको मानक रूप पनि परिवर्तनशील हुन्छ।

अथवा,

दिइएको अनुच्छेदबाट एउटा अनुकरणात्मक शब्द एउटा उखान र एउटा टुक्का पहिचान गरी तिनलाई वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् :

कामकुरो एकातिर कुम्लो बोकी ठिमीतिर भने झैं विद्यालयमा पढ्न आएको विद्यार्थी शिक्षकको आँखा छलेर धुइँधुइँती जुलुसतिर धाउँछ बा ! यो के तरिका हो ?

उत्तर:-

अनुकरणात्मक शब्द

धुइँधुइँती = ए भाइ ! एकाबिहानै धुइँधुइँती कता हिँडेको ?

उखान

कामकुरो एकातिर कुम्लो बोकी ठिमीतिर = मन्त्रालयमा बसेर शिक्षा सम्बन्धी नीति र योजना तर्जुमा गर्नु पर्ने मन्त्री जहाँ जहाँ सभा त्यहीँ त्यहीँ भाषण ठोक्न जान्छन्, यो त कामकुरो एकातिर कुम्लो बोकी ठिमीतिर भने जस्तै भएन र ?

टुक्का

आँखा छल्नु = शिक्षकको आँखा छल्ने विद्यार्थी कहिल्यै काम लाग्दैन ।

६) कुनै दुई प्रश्नको उत्तर दिनुहोस । (३)

(क) अनुच्छेदबाट दुईओटा उपसर्ग र दुईओटा प्रत्यय न्युत्पन्न शब्द पहिचान गरी तिनको निर्माण प्रक्रिया देखाउनुहोस् ।

उपसर्ग	आधारपद	निर्मित शब्द
वि	कृति	विकृति
प्र	शासन	प्रशासन

आधारपद	प्रत्यय	निर्मित शब्द
समाज	इक	सामाजिक
प्रशासन	इक	प्रशासनिक

(ख) अनुच्छेदबाट दुईओटा समस्त शब्द पहिचान गरी विग्रह गर्नुहोस् र दुईओटा द्वित्व शब्द पहिचान गरी दोहोरिएको अंश छुट्याउनुहोस् :

कक्षामा पढ्नमा भन्दा आल्तुफाल्तु कुरा गरेर समय बिताउने बुद्धिहीन विद्यार्थीका लागि परीक्षाको तीनघन्टे समयावधि कष्टपूर्ण हुन्छ भने राम्ररी पढ्ने विद्यार्थीका लागि सुखद क्षण बन्छ । कतिपय विद्यार्थी परीक्षामा पेन्सिल, रुलर जस्ता सरसामान दायाँबायाँका साथीसँग मागजुग गरेर चलाउने पनि हुन्छन् । यस्तै हो कोही ज्ञान र सूचनाका भिखमङ्गा हुन्छन् त कोही उपकरणका | तिमीले यो प्रश्नपत्र हेरेपछि आफ्नो आनीबानीमा सुधार गर ल ! परीक्षा हलमा अर्काको ज्ञानको भिखारी नबन बरु पेन्सिल र इरेजरसम्म मागे हुन्छ । यसरी गोबर गणेश भएर परीक्षामा बस्दा लाज हुँदैन ?

समस्त शब्द

निर्माण प्रक्रिया

बुद्धिहीन

गोबर गणेश

बुद्धिले हीन

गोबरको गणेश जस्तो छ जो

द्वित्व शब्द

निर्माण प्रक्रिया

दोहोरिएको अंश

आल्तुफाल्तु

मागजुग

फाल्तु + फाल्तु

माग + माग

फाल्तु

माग

(ग) अनुच्छेदबाट चारओटा सन्धियुक्त शब्द पहिचान गरी सन्धि विच्छेद गर्नुहोस् :

यशोधराले सन्देशलाई पत्राचार गरी आफ्नो रोक्का भएको जमिन ठुल्यामालाई भनेर फुकुवा गर्न लगाइन् । तर जगन्नाथ ठुलाबाले नमानेपछि दाजु रमेश पद्मोदय कलेजबाट फर्की उनको अत्यावश्यक काम सम्पन्न गरे ।

सन्धियुक्त शब्द

यशोधरा, सन्देश, जगन्नाथ, अत्यावश्यक

सन्धियुक्त शब्द

सन्धि विच्छेद

यशोधरा

सन्देश

जगन्नाथ

अत्यावश्यक

यशः + धरा

सम् + देश

जगत् + नाथ

अति + आवश्यक

७. दिइएका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस् । (२+२= ४)

(क) दिइएको अनुच्छेदका वाक्यहरूलाई आवश्यक सुधारसहित स्त्रीलिङ्गमा परिवर्तन गर्नुहोस् :

ऊ जनकपुरमा जन्मिएको हो । उसले त्यहाँ आठ कक्षासम्म पढेको थियो । ऊ अहिले काठमाण्डौं बजारमा बसी एघार कक्षा पढ्दै छ । उसले व्यवस्थापन विषय पढेको छ ।

उत्तर:- ऊ जनकपुरमा जन्मिएकी हो । उसले त्यहाँ आठ कक्षासम्म पढेकी थिई । ऊ अहिले काठमाण्डौं बजारमा बसी एघार कक्षा पढ्दै छे । उसले व्यवस्थापन विषय पढेकी छे ।

(ख) दिइएको अनुच्छेदलाई एकवचन भए बहुवचन र बहुवचन भए एकवचनमा परिवर्तन गरी पुनर्लेखन गर्नुहोस् :

विद्यार्थीहरू दार्जिलिङ घुम्न गएका थिए । त्यहाँ विदेशी पर्यटक पनि आएको रहेछ । उसले दार्जिलिङभन्दा त नेपालै राम्रो छ भन्यो । विद्यार्थीहरूले स्वदेशी पर्यटनलाई महत्व दिनुपर्ने कुरा बुझे ।

उत्तर:- विद्यार्थी लुम्बिनी घुम्न गएको थियो । त्यहाँ विदेशी पर्यटकहरू पनि आएका रहेछन् । उनीहरूले लुम्बिनी त एकदमै राम्रो छ भने । विद्यार्थीले स्वदेशी पर्यटनलाई महत्व दिनुपर्ने कुरा बुझ्यो ।

८. कुनै एक प्रश्नको उत्तर दिनुहोस् । (४)

(क) तलका गद्यांशबाट दुईओटा उद्देश्य र विधेय तथा दुईओटा उद्देश्य विस्तार र विधेय विस्तार पद पहिचान गरी लेख्नुहोस्ः

प्रतिभाशाली रमा नियमित विद्यालय जान्छे । पढाइका साथै खेलकुदमा पनि रूचि राख्छे । हिजो गुरूले पुरस्कार पनि दिनुभयो । साथीहरूले पनि उसको तारिफ गरे ।

उत्तर:-

उद्देश्य - रमा, गुरु

उद्देश्य विस्तार – प्रतिभाशाली, हिजो

विधेय – जान्छे, दिनुभयो

विधेय विस्तार - नियमित विद्यालय, पुरस्कार पनि

अथवा,

दिइएको अनुच्छेदलाई सङ्गति मिलाई पुनर्लेखन गर्नुहोस्:

मेरो आमा पहाडमा बस्छिन् । ऊ असल हुनुहुन्छ । त्यहाँबाट अग्लो हिमालहरु हेर्न पाइन्छ । तिमी पनि हिमाल हेर्न आएको छ ।

उत्तर:- मेरी आमा पहाडमा बस्नुहुन्छ । उहाँ असल हुनुहुन्छ । त्यहाँबाट अग्ला हिमालहरू हेर्न पाइन्छ । तिमी पनि हिमाल हेर्न आएका छौ ।

(ख) दिइएको वाक्यलाई करण भए अकरण र अकरण भए करणमा परिवर्तन गरी अनुच्छेद पुनर्लेखन गर्नुहोस्ः

तिमी नआउने भए म पनि आउँदिनँ । यहाँ कोही पनि आउन सक्दैन । तिमी त यहाँ आउन चाहन्छौ । विदेशको दुःख तिमीलाई थाहा छ ।

उत्तर:- तिमी आउने भए म पनि आउँछु । यहाँ जो पनि आउन सक्छ । तिमी त यहाँ आउन चाहँदैनौ । विदेशको दुःख तिमीलाई थाहा छैन ।

अथवा,

तलका वाक्यलाई अप्रत्यक्ष कथनमा परिवर्तन गर्नुहोस् :

छोराले भन्यो, “आमा, बहिनी कति वर्षकी भई ?"

आमा, “तीन वर्षकी भई ।"

छोरा, “अब उसलाई कहिले विद्यालय पठाउने ?"

आमा, “तिमीले वेलैमा सम्झायौ, यसै वर्षदेखि पठाउने ।"

उत्तर:-

छोराले आमालाई बहिनी कति वर्षकी भई भनी प्रश्न गर्‍यो ।

आमाले तीन वर्षकी भई भन्ने जबाफ दिइन् ।

छोराले अब उसलाई कहिले विद्यालय पठाउने भनी प्रश्न गर्‍यो ।

आमाले उसले वेलैमा सम्झाएकाले यसै वर्षदेखि पठाउने कुरा गरिन् ।

९. दुबै प्रश्नको उत्तर दिनुहोस । (४+४=८)

क) दिइएको अनुच्छेद पढी सोधिएका प्रश्नको छोटो उत्तर दिनुहोस ।

साँच्चि नै विदेशमा नेपालीलाई परेको समस्या सुनाउने स्थान र समाधानका लागि सल्लाह लिन सक्ने एउटै मात्र थलो दूतावास नै हुन्छ । मानौँ उनीहरू सानातिनादेखि ठुला र गम्भीर समस्याहरु दूतावासमा सुनाएपछि सहज रुपमा सुल्झिन्छ भन्ने मनोविज्ञान लिएर आउँछन् । दूतावास नै आफ्नो आमाको दोस्रो रुप जस्तै ठान्छन् । विदेशमा पुगेकाले जसरी हरदुःखमा आमा भनेर पुकारिन्छ र सम्झिने गरिन्छ । हुन त यो मेरो अभिब्यक्ति हो । त्यसैले म जस्तै अरुले सम्झिन्छन् कि सम्झिदैनन् दुःखमा आफ्नी आमालाई तर म भने आपत्विपत् र दुःखमा जहिले पनि सम्झिन्छु आफ्नी आमालाई । त्यस्तै प्रकारले विदेशमा भएका नेपालीको आमाको रुपमा रहेको हुन्छ नेपाली दूतावास । दूतावासको उपस्थिति नभएका देशमा आफ्ना समस्या, पिरमर्का र मनको बह पोख्ने स्थान कहीँकतै हुँदैन । कम्तीमा आफ्नै देशका दाजुभाइलाई आफ्नै भाषामा आफ्ना समस्या सुनाउँदा मात्र पनि हलुका अनुभव हुन्छ । यिनै मानवीय कोणबाट सोचेर चुपचाप समस्या सुन्ने र सकेसम्म मलमपट्टी लगाउने खालका कुरा गरेर सम्झाउने र बुझाउने काम गर्नेतर्फ लाग्नुप-यो कतारमा । यसरी कहिल्यै नभोगिएका, कहिल्यै नसुनिएका र कहिल्यै नसोचिएका विचित्र किसिमका कामबारे सल्लाह तथा सुझाव दिन बाध्य हुनुपर्‍यो कतारमा ।

प्रश्नहरु:

(क) दूतावासले के काम गर्छ ?

उत्तर:- दुतावासले विदेशमा रहेका नेपालीलाई परेको समस्या सुन्ने र समस्या समाधानका लागि सल्लाह दिने काम गर्छ ।

(ख) किन दूतावासलाई आमासँग तुलना गरिएको हो ?

उत्तर:- जसरी एउटी आमाले आफ्ना सन्ततिलाई आइपरेका हरेक आपत्विपत् तथा दुःख निवारणका लागि अहोरात्र खट्छिन् त्यसैगरी दुतावासले पनि विदेशमा रहेका आफ्नो देशका नेपालीलाई परेको समस्या सुन्ने र समस्या समाधानका लागि सल्लाह दिने काम गर्ने भएकाले दूतावासलाई आमासँग तुलना गरिएको हो ।

(ग) दूतावासको उपस्थिति नभएका देशमा कस्ता समस्या हुन्छन् ?

उत्तर:- दूतावासको उपस्थिति नभएका देशमा त्यहाँ गएका नागरिकहरूले आफ्ना समस्या, पिरमर्का र मनको बह पोख्ने ठाउँ कहीँकतै नपाउने जस्ता समस्या हुन्छन् ।

(घ) लेखकले कतारमा कसरी काम गर्नुपर्यो ?

उत्तर:- लेखकले कतारमा मानवीय कोणबाट सोचेर चुपचाप समस्या सुन्ने र सकेसम्म मलमपट्टी लगाउने खालका कुरा गरेर सम्झाउने र बुझाउने काम गर्नुपर्यो ।

(ख) दिइएको अनुच्छेद पढी सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :

जनसङ्ख्याको वृद्धिलाई खेतीयोग्य जमिनको क्षेत्रफलसित तुलना गरेर हेरेको खण्डमा मात्र जनसङ्ख्या वृद्धिले उत्पन्न गर्ने समस्याको गम्भीरताको बोध हुन्छ । नेपाल संसारमा बढी जनघनत्व भएका देशहरुमध्ये पर्दछ । यहाँ एक वर्ग किलोमिटर कृषियोग्य जमिनमा ७३९ जना मानिस बसोबास गर्छन् ।

नेपालको कुन जनसङ्ख्याको ४५.५ प्रतिशत मानिस बसोबास गर्ने पहाडी भेगमा प्रतिवर्ग किलोमिटर जनघनत्व अझ बढी अर्थात् ८४० छ । तराईमा भने ७०४ र हिमाली भेगमा ५२४ छ । कम्तीमा पनि ८१ प्रतिशत मानिसहरु कृषिमा संलग्न रहेको आजको अवस्थामा प्रतिव्यक्ति खेतीयोग्य जमिन घट्न जानाले गरिबी नाटकीय तबरले बढ्न जान्छ । यदि बढ्दो जनसङ्ख्यालाई रोजगारी दिने खालका उद्योग र बन्दव्यापार नेपालमा विकसित भएको भए जनसङ्ख्या वृद्धि त्यति ठुलो समस्या हुँदैनथ्यो तर दुर्भाग्यबस त्यस्तो अवस्था नेपालमा छैन ।

अब प्रश्न उठ्छ, राष्ट्रसङ्घीय खाद्य तथा कृषि सङ्गठनले निर्धारण गरे बमोजिम एक जना व्यक्तिलाई एक वर्षमा चाहिने १८० केजी अन्न उत्पादन गर्ने जमिन नेपालमा छ त ? नेपालमा एउटा परिवारमा सालाखाला ६ जना हुन्छन् । त्यसको अर्थ हो, एउटा परिवारलाई एक वर्षमा १०८० केजी अन्न चाहिन्छ । जिरी र अरू ठाउँको अनुभवका आधारमा बिउँका लागि १० प्रतिशत छुट्याउनु पयो, जाँडरक्सी बनाउन १६५ केजी लाग्छ र बाली पाकेपछि २५ प्रतिशत खेर जान्छ । ती सबै हिसाब गर्दा ४१५ केजी हुन आउँछ । यसरी हरेक परिवारका लागि बर्सेनि १९१५ केजी अन्न उत्पादन गर्नुपर्छ । नेपालको प्रतिहेक्टर सालाखाला उत्पादकत्व धान २१०० केजी, मकै १५०० केजी, गहूं १३०० केजी र कोदो १००० केजी छ । यस हिसाबमा धान उत्पादन गर्ने एक परिवारलाई एक । तर मकै, गहुँ, जौ उत्पादन गर्ने मानिसका लागि एक हेक्टरको उत्पादनले खान पुग्छ हेक्टरभन्दा बढी जमिन चाहिन्छ । वास्तविकता चाहिँ के छ भने ४७ प्रतिशत जति नेपालीहरुसँग आधा हेक्टरभन्दा कम मात्र जमिन छ ।

काठमाडौँ उपत्यका जस्ता केही ठाउँलाई छाडेर नेपालमा प्रतिहेक्टर उत्पादन बढाउने काम दुष्कर छ । थोरै उत्पादन बढाउन पनि अत्यन्त धेरै मेहनत गर्नुपर्छ । तसर्थ उत्पादन बढाउने एक मात्र उपाय धेरै बाली लगाउनु हो । तर नेपालमा प्रतिवर्ष सालाखाला १.७५ बाली मात्र हुन्छ । सिँचाइ सुविधा नभएकाले हिमाली भेगमा किसानहरु वर्षमा एकभन्दा बढी बाली लगाउन सक्दैनन् ।

प्रश्नहरु:

अ) नेपालमा गरिबी बढ्ने कारण के हो ?

क) बढी जनघनत्व

ख) कृषि पेसामा आश्रित जनसङ्ख्या धेरै

ग) कृषिमा आश्रित जनसङ्ख्या अनुसार खेतीयोग्य जमिनको कमी

(घ) बेरोजगारी

आ) एक व्यक्तिलाई एक वर्षमा कति अन्न चाहिन्छ ?

क) १८० केजी

ग) १९१५ केजी

ख) १०८० केजी

घ) २१९.१६ केजी

इ) नेपालमा अन्नबालीको उत्पादन बढाउन नसकिने मुख्य कारण के हो ?

क) रुखो जमिन

ख) सिँचाइको अभाव

ग) परम्परागत खेतीपाती

घ) कृषकहरुले कम परिश्रम गर्नु

ई) वर्तमान परिस्थितिमा नेपालमा खाद्यान्नको कमी हुने मुख्य कारण के हो ?

क) कृषिमा आधारित जनसङ्ख्या बढी हुनु

ख) खेतीयोग्य जमिन कम हुनु

ग) खेतीयोग्य जमिनको उत्पादकत्व कम हुनु

घ) करिब पचास प्रतिशत जनतासँग आधा हेक्टरभन्दा कम जमिन हुनु

१०. अनुच्छेदबाट चार वटा बँदा टिपी एक तृतीयांशमा संक्षेपीकरण गर्नुहोस्: (२+२=४)

सुरु सुरुमा इतिहास पनि साहित्यकै एक अङ्गका रूपमा मानिएको थियो । मानिसहरुलाई आनन्द दिलाउने तथा मनोरञ्जन गर्ने साधनका रूपमा यसको प्रयोग गरिन्थ्यो । इतिहासका सत्य घटनालाई बढीभन्दा बढी रोचक बनाउन अनेक काल्पनिक कुरा समावेश गरिन्थ्यो । यसले गर्दा इतिहासको वास्तविकता के हो ? पहिल्याउन समेत गाह्रो पर्थ्यो । इसापूर्व पाँचौ शताब्दीतिरका केही चिन्तकहरु इतिहासलाई तथ्यपूर्ण बनाउन प्रयत्नशील थिए । ग्रिक विद्वान् हेरोडोटसको नाम यस प्रसङ्गमा विशेष उल्लेखनीय छ । उनी इतिहासका प्रथम सिद्धान्तकारका रूपमा पनि चिनिन्छन् । हेरोडोटसपछि थुप्रै विद्वान्हरुले इतिहासलाई कथा र दन्त्यकथाभन्दा अलग ढङ्गले लेख्ने प्रयत्न गरे । हेरोडोटसकै अनुयायी थ्युसिडाइसले पेलोपोनेसियन युद्धको इतिहास आफ्नै व्यक्तिगत अवलोकन प्रत्यक्षदर्शीको बयानका आधारमा तयार पारेका थिए । अरिस्टोटल इतिहासलाई दार्शनिक चिन्तनका रूपमा लिएका थिए । मध्यकालमा आएर युरोपमा इतिहासलाई धर्मसँग गाँसेर अध्ययन र परिभाषित गर्ने परिपाटी विकास भयो । सोह्रौंसत्रौं शताब्दीमा युरोपमा आएको पुनर्जागरणले भने इतिहास लेखनलाई तथ्यपूर्ण बनाउन थाल्यो । आधुनिक युगमा इतिहास लेखनको वैज्ञानिक पद्धतिको विकास भयो । यस युगमा प्राचीन इतिहासको खोजीको प्रक्रिया पनि तीव्र भयो र इतिहास एउटा छुट्टै विधाका रूपमा स्थापित भयो ।

उत्तर:- मुख्य चार बुँदाहरु

Ø सुरु सुरुमा साहित्यकै एक अङ्ग मानेर इतिहासलाई पनि प्रयोग गर्नु,
Ø इतिहासलाई छुट्टै र तथ्यपूर्ण बनाउने केही प्रयत्न प्राचीन कालमै हुनु,
Ø मध्यकालमा इतिहासलाई धर्मसँग गाँसेर अध्ययन गरिने परिपाटीको विकास हुनु,
Ø पुर्नजागरण कालमा परिवर्तन आएको इतिहास लेखनमा आधुनिककालमा वैज्ञानिक पद्धतिको विकास हुनु ।

संक्षेपीकरण

इतिहासको अध्ययन

इतिहासलाई छुट्टै र तथ्यपूर्ण बनाउने केही प्रयत्नहरु भए पनि प्राचीन कालमा यसलाई साहित्यकै एउटा अङ्ग मानेर प्रयोग गरिन्थ्यो । मध्यकालमा आएर इतिहासलाई धर्मसँग गाँसेर अध्ययन र परिभाषित गर्ने परिपाटीको विकास भयो । पुनर्जागरण कालले इतिहास लेखनमा ठुलै परिवर्तन ल्याएको देखिन्छ भने आधुनिक कालमा आइपुग्दा इतिहास लेखनमा वैज्ञानिक पद्धतिको विकास भएको पाइन्छ ।

मूल अनुच्छेदको शब्द सङ्ख्या = १६६

संक्षेपीकृत रूपको शब्द सङ्ख्या = ५४

११. कुनै एक प्रश्नको उत्तर दिनुहोस । (४)

ख) आफू पढिरहेको शैक्षिक संस्थाको प्रमुखलाई छात्रवृत्तिका लागि लेखिने निवेदनको ढाँचा तयार गर्नुहोस् ।

उत्तर:-

मिति : २०७६/०४/०८

श्री प्राचार्यज्यू,

नेसनल स्कुल अफ साइन्सेज

लैनचौर, काठमाडौँ ।

विषय : छात्रवृत्ति पाऊँ भन्नेबारे ।

महोदय,

उपर्युक्त सम्बन्धमा मिति २०७७/०५/१५ गते यस विद्यालयको वेभसाइटमा प्रकाशित सूचना अनुसार आफू छात्रवृत्तिका लागि योग्य रहेको जानकारी गराउँदै यो निवेदन पेस गरेको छु । म यस कलेजमा अध्ययनरत नियमित एवम् अनुशासित छात्र हुँ। मेरो पढाइ अहिलेसम्म राम्रै चलिरहेको छ तर घरको आर्थिक अवस्था कमजोर भएका कारण मेरो लक्ष्य अधुरै रहने हो कि भन्ने डरले मलाई सताउन थालेको छ । विद्यालयद्वारा प्रदान गरिने उक्त छात्रवृत्ति मैले पाएमा यस संस्थाको गरिमा बढ्ने गरी मिहिनेत गर्ने विश्वास दिलाउन चाहन्छु । आवश्यक कागजात यसै निवेदनका साथ संलग्न गरेको छु । मलाई छात्रवृत्ति दिलाइ दिनुहुन विनम्र अनुरोध गर्दछु । धन्यवाद !

तपाईंको आज्ञाकारी छात्र

भवदेव अवस्थी

कक्षा ११

रोल नं. : ८७

१२. ‘नेपालमा धार्मिक सहिष्णुता' शीर्षकमा १५० शब्दसम्मको एउटा वक्तृता तयार पार्नुहोस् ।

उत्तर:-

श्रद्धेय सभाध्यक्ष, निर्णायक मण्डल, मञ्चासीन अतिथिगण,

श्रद्धेय गुरुवर्ग, प्रतियोगी एवम् उपस्थित साथीहरु !

‘नेपालमा धार्मिक सहिष्णुता' विषयक यस वक्तृत्वकला प्रतियोगितामा म रमण अधिकारी आफ्ना भनाइहरु राख्न गइरहेको छु ।

श्रद्धेय सभापती महोदय !

नेपाल बहुजातीय, बहुसांस्कृतिक, बहुभाषिक, बहुधार्मिक मुलुक हो । यहाँ प्राचीन कालदेखि नै एकले अर्कोको भाषा संस्कृति, धर्म र परम्परालाई मान्दै र स्वीकार्दै आएको पाइन्छ । एकले अर्कालाई सम्मान गरेको पाइन्छ । अनेकतामा एकता, विविधतामा एकता नै नेपाल र नेपालीको पहिचान र परम्परा हो । संस्कृति हो । नेपालीले कहिल्यै न कसैलाई हेप्न जान्यो न कुनै धर्म र संस्कृतिलाई तिरस्कार गर्यो । न कसैसँग निहँ नै खोज्यो । हर्दम सबैसँग मेलमिलाप र भाइचाराको सम्बन्ध कायम गयो । पूर्वीय आध्यात्मिक चिन्तन र हिन्दु आर्य दर्शनमा विकसित हाम्रो सनातन समाज धर्म, संस्कृति, संस्कार र परम्पराले विश्वका सम्पूर्ण जात, जाति, भाषा, भाषी, धर्म संस्कार र संस्कृतिप्रति हार्दिक सहानुभूति र सद्भाव प्रकट गर्दछ । सिङ्गो विश्वलाई नै बन्धुबान्धवको भावनाले हेर्दछ ।

निष्पक्ष निर्णायक मण्डल !

विश्वको इतिहास हेर्ने हो भने धर्मको नाउँमा ठुला ठुला युद्धहरु भएका छन् । हजारौं मानिसको ज्यान गएको छ। रगतको खोलो बगेको छ । अर्को धर्मप्रति हेयभाव राखेका छन् । वितृष्णा फैलाएका छन् । आआफ्ना धर्म र संस्कृतिको मात्रै माहत्म्य गाएका छन् । हामी नेपाल/नेपालीहरु यसको अपवाद भएका छौं । यहाँ बौद्ध विहार र हिन्दुका मठ मन्दिरहरु सँगै बनेका छन् । मस्जिद र मन्दिरहरु एकसाथ रहेका छन् । चर्च र देवलहरु सँगै रहेका छन् ।

(जनाउ घण्टी बज्छ)

धर्मको नाउँमा यहाँ कहिल्यै मनमुटाब भएको छैन । एक थोपा रगत बगेको छैन । हत्याहिंसा भएको छैन । यहाँ दसैं, तिहार, छठ, इद, क्रिसमस, ल्होसार, बुद्ध जयन्ती सबै चाडपर्वलाई आपसमा मिलेर उतिकै रमाइलोका साथ मनाइन्छ । त्यसैले यहाँका पशुपतीनाथ, कृष्ण मन्दिर, गणेश, सरस्वती कालिका स्थान आदि देव देवालयमा सबै धर्मावलम्बीलाई दर्शन गर्ने छुट छ । यसबाट नै प्रमाणित हुन्छ कि नेपाल धार्मिक सहिष्णुताको नमुना देश हो । धार्मिक सहिष्णुता हाम्रो देश नेपालको पहिचान बनेको छ ।

१३. काठमाडौँको ट्राफिक जामलाई कसरी कम गर्न सकिएला ? १२५ शब्दसम्ममा आफ्नो प्रतिक्रिया लेख्नुहोस् । (४)

उत्तर :- काठमाडौँ उपत्यकाको ट्राफिक जाम उपत्यकामा बसोबास गर्ने प्रत्येक मान्छेको थाप्लोमा जबरजस्ती थोपरिएको श्राप जस्तै बनेको छ । यसलाई विगत लामो समयदेखि भोग्न सबै अभिशप्त छन् । सत्तामा बसेकाले थोरै मात्र सोच्ने हो भने पनि उपत्यकाको ट्राफिक जामलाई धेरै हदसम्म समाधान गर्न सम्भव छ । ट्राफिक व्यवस्थापनका सामान्य उपाय मात्रै अपनाउने हो भने पनि यो समस्या समाधान गर्न निक्कै सहज हुन्छ । ती उपायमध्ये सबैभन्दा प्रभावकारी र तुरुन्तै गरिहाल्नु पर्ने कार्य भनेको ट्राफिक बत्तीको व्यवस्थापन हो । यसले ट्राफिक जामको समस्यालाई केही हदसम्म हल गर्न सक्छ ।

ट्राफिक लाइट राख्नमा सरकार किन मौन छ ? राखिसकेको ठाउँका बत्तीहरु बिग्रेपछि किन मर्मत हुँदैनन् ? यी प्रश्नको उत्तरमा काठमाडौँ उपत्यकाको ट्राफिक जामको समस्या समाधान भेटिन्छ । सर्वसाधारणहरु घन्टौं लाइनमा बस्ने तर भीआईपी सरर अगाडि जाने भएपछि अन्य सवारी चालकलाई कति रिस उठ्ला ? ट्राफिक प्रहरीले भीआईपीलाई रोक्यो भने जागिर जाला भन्ने डर । जागिर नि बचाउनै पर्यो । त्यसैले ट्राफिक प्रहरी पनि सुरक्षित छैनन् ।

यदि सरकारले सधैँ बेवास्ता गरेको खण्डमा धर्मकर्मका लागि यज्ञ गरेजस्तै ट्राफिक लाइट राख्नैका लागि पनि चन्दा उठाउन सकिन्छ । तर अब सरकारलाई झक्झकाउनुको विकल्प भने छैन । कानुनी राज्य र जनताको चेतनास्तरका बारेमा उनीहरुले पालना गरेको नियम, सवारी चालकले पालना गरेको नियम र ट्राफिक व्यवस्थापनले देखाउने व्यवहारबाट थाहा हुन्छ । ट्राफिक ठुलो गल्ती गर्ने सवारी चालकलाई समेत चालक अनुमतिपत्र खारेज गर्ने अधिकार ट्राफिक प्रहरीलाई नदिएको गुनासो ट्राफिक प्रहरीको रहेको छ । काठमाडौंको ट्राफिक जामलाई कम गर्न सडक विस्तार, चोक चोकमा अन्डर पास र फ्लाइओभर बनाउने एवम् अन्य वैकल्पिक उपायहरु पनि अपनाउन सकिन्छ ।

१४) कुनै दुई प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस । (४+४=८)

(क) दिइएको कथांश पढी सोधिएका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस ।

खोलो अचेल फेरि गाउँतिर सोझिएको रहेछ । यो खोलाले पनि गाउँलाई धुरुक्कै रुवायो । हुन त रुवायो मात्रै भन्नु खोलाप्रति अन्याय ठहर्ला । यो खोलाले गाउँलाई पालेको पनि छ । हाम्रो विगतको लगभग आधा उमेर यही खोलाको डिल र बगरहरुमा बितेको थियो । कहिले ओराहा खाने निहुँमा त कहिले गाईभैंसी चराउने निहुँमा । खोलामा बाढी आएको बेला हामी गाईको पुच्छर समाएर बाढी तर्ने गथ्यौँ अथवा यस्तो बेलामा हामी खोलाको किनारमा बसेर बाढीको आनन्द लुट्थ्यौँ । तर्न डराउने कोही मानिस आए भने हामी तीनचार जना एकअर्काको हात समाउँदै बाढीमा हेलिन्थ्यौं र किनारमा पर्खिरहेको मानिसलाई तारिदिन्थ्यौ र यस्तो काममा खास गरी परिछनकै विशेष रुचि थियो । “यहींनिर कुवा छ, गए सालको वर्षामा मूल फुटेको एकदम चिसो र मिठो पानी छ ।” ऊ पानी लिएर आइसकेको छ ।

प्रश्नहरु:

(अ) खोलाले रुवायो भन्ने कुरा मात्र गर्दा कसरी अन्याय हुन्छ ?

उत्तर:- “गाउँको माया" आफ्नो जन्मभूमि र बाल्यकालको सम्झना गर्दै लेखिएको सामाजिक कथा हो । यसका रचनाकार इस्माली हुन् । इस्माली तराई मधेशको जनजीवन सजीव ढङ्गले चित्रण गर्ने सामाजिक कथाकार हुन् । आफ्नो सालनाल गाडिएको र बाल्यकाल बितेको गाउँको सुमधुर सम्झना यस कथामा गरिएको छ । कथामा आफूले बाल्यकालमा देखेका र भोगेका अनेक घटना र प्रसङ्गहरुको मार्मिक वर्णन पाइन्छ । कथा अनुसार गाउँमा एउटा खोलो छ । कहिलेकाहीँ खोलामा बाढी आउँछ र बगाउँछ तर खोलाले गाउँलेहरुलाई अनेक तरहले पालेको पनि छ । त्यसैले खोलाले रुवायो भन्ने कुरा मात्र गर्दा अन्याय हुन जान्छ ।

(आ) 'म' पात्रका खोलासँगका बालअनुभूति कस्ता छन् ?

उत्तर:- बाल्यकालको सम्झनालाई समेटेर लेखिएको कथा हो । कथाको 'म' पात्रको बाल्यकाल बितेको उत्तर : 'गाउँको माया' गाउँमा बाल्यकाल बिताएको व्यक्ति शहरबाट गाउँ फर्किदा उसले गरेको गाउँमा एउटा खोलो छ । उसको बाल्यकालको अधिकांश समय त्यही खोलामा बितेको छ । खोलामा खेल्दै बाल्यकाल बिताएका 'म' पात्रका खोलासँगका बालअनुभूतिहरु निकै रोचक र अविष्मरणीय छन् । बाल्यकाल पुरै त्यही खोलामा खेल्दै बितेको सम्झना 'म' पात्रले गरेका छन् । खोलामा पौडी खेलेको, बगरमा भाँडाकुटी खेलेको, गाईभैंसीको पुच्छर समातेर खोला वारपार गरेको र बाढी आउँदा आनन्द मानेर किनारमा बसी बाढी हेरेको जस्ता खोलासँगका बालअनुभूतिहरु कथामा व्यक्त भएका छन् ।

(ख) तलको कवितांश पढी सोधिएका प्रश्नहरुको उत्तर लेख्नुहोस् :

कुन पहाडले कुन खोलाले तिम्रो गति छेकेथ्यो र

वीर पुखा ! कुन आँधीले तिम्रो यात्रा रोकेथ्यो र

गरुडको झैं वेग तिम्रो कुन आकाशले बाँध्न सक्यो

पौरखले रच्यौ नेपाल ! पहाड तराई जुट्न सक्यो ।

प्रश्नहरु:

(अ) नेपालीहरुको कस्तो पौरखले नेपालको रचना भएको हो ?

उत्तर:- “वीर पुर्खा” देशभक्तिको भावनाले भरिएको कविता हो । यो भ्याउरे लयमा लेखिएको छ । यसका रचनाकार वासुदेव त्रिपाठी हुन् । यस कवितामा कविले हाम्रा वीर पुर्खाहरुको गौरवपूर्ण इतिहासको भावपूर्ण वर्णन गरेका छन् । नेपाली वीर पुर्खाहरुले अनेक विघ्नबाधा र कठिनाइहरु बेहोरेर आफ्नै पौरखले नेपाल राज्यको रचना गरेको कुरा कवितामा सगौरव वर्णन गरिएको छ । व्यक्तिगत लोभलालचबाट माथि उठ्दै आफ्नो प्राणको बाजी लगाएर हाम्रा वीर पुर्खाहरुले नेपाल राज्यको रचना गरेको कुरा कविले व्यक्त गरेका छन् ।

(आ) कवितांशका आधारमा हाम्रा वीर पुर्खाको गौरवगथाको वर्णन गर्नुहोस् ।

उत्तर:- प्रस्तुत कवितामा नेपाली गौरवपूर्ण इतिहासको गाथा गाइएको छ । कविता अनुसार हाम्रा पुर्खाहरुले रचना गरेको इतिहास निकै गौरवपूर्ण छ । संसारको कुनै पनि शक्तिसँग नझुकेर बरु बलिदान दिन तयार भएर हाम्रा पुर्खाहरु आफ्नो मातृभूमीको अस्मिताको रक्षा गर्न सफल भएका छन् । हामीलाई गौरवको महसुस हुन्छ र छाती फुलेर आउँछ । गरुडको झैं वेगमा अगाडि बढेका हाम्रा पुर्खाहरुलाई इतिहासमा कसैले पनि रोक्न र छेक्न सकेको देखिँदैन । मातृभूमिप्रतिको अगाध स्नेहले प्रेरित भएर जस्तोसुकै बलिदान दिन पनि तयार हाम्रा वीरपुर्खाहरुको गौरवगाथाको वर्णन यस कवितांशमा गरिएको छ ।

१५) कुनै एक प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस । (८)

क) 'गाउँको माया' कथामा कस्तो समाजको चित्रण गरिएको छ ? समीक्षात्मक उत्तर लेख्नुहोस् ।

उत्तर:- “गाउँको माया” सुप्रसिद्ध कथाकार इस्मालीद्वारा लेखिएको कथा हो । तराई मधेसको जनजीवनको सजीव चित्र उतार्ने इस्माली सामाजिक कथाकार हुन् । उनका कथामा मधेसतिरको समाजको यर्थाथ चित्रणका साथै आलोचनात्मक दृष्टिकोण रहेको हुन्छ । “गाउँको माया” एक सामाजिक कथा हो । यसमा पढाइको सिलसिलामा सहर पसेको प्रमुख पात्र दुई वर्षपछि गाउँ फर्किंदा गरेका अनुभूतिहरुको मार्मिक चित्रण गरिएको छ ।

यो कथा मधेशको गाउँको कथा हो । एउटा परम्परागत रीतिरिवाज र मूल्य मान्यतामा चलेको गाउँ छ । गाउँका अधिकांश मानिसहरु अशिक्षित छन् । गाउँमा केही मानिसले मात्र प्राथमिक शिक्षा हासिल गरेका छन् । उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि सहर जानु पर्ने अवस्था छ। विभिन्न समुदायका मानिसहरु मिलेर बसेको गाउँको वातावरण प्राकृतिक छ । खेतीपाती र मेलापात गर्ने, गोठालो जाने, खेतमा काम गर्ने र खोलामा पौडी खेल्न जाने प्रसङ्गबाट यो कुरा प्रस्ट हुन्छ । कृषि पेसामा आधारित समाजको वर्णन कथामा मुख्य छ । गाउँका अधिकांश मानिसहरुले कृषिमा आधारित जीवनयापन गरेको देखिन्छ । परम्परागत प्रणालीमा आधारित खेतीपाती छ । विद्यालय, स्वास्थ्य चौकी, बाटोघाटो, पुलपुलेसा गाउँमा बनेका छैनन् । विकासको उज्यालो घामबाट गाउँ वञ्चित छ । गरिबी र अशिक्षाको अँध्यारोमा गाउँ रुमल्लिएको छ । गाउँमा परम्परागत मेला, जात्रा, प्रहसन र नाटक भने बेला बेला भइरहन्छन् । किसन भाइ दुई वर्ष सहर बसेर फर्किदाँ गाउँमा केही परिवर्तन हुन थालेको महसुस गर्छ । गाउँमा पार्टी राजनीतिले प्रवेश गरेको छ । गाउँमा मानिसहरु दलगत स्वार्थमा विभाजित हुन थालेको देखिन्छ । नेतृत्वमा पुग्ने मान्छेहरुबाट पटक पटक धोका हुने गरेको र सङ्कीर्ण स्वार्थमा अगुवाहरु बिक्न थालेबाट गरिब, किसान, मजदुरका समस्या ज्युँकात्युँ रहेको सामाजिक परिवेशको मार्मिक चित्रण “गाउँको माया” कथामा गरिएको छ ।

१६. तलका मध्ये कुनै एक शीर्षकमा २५० शब्द नघटाई वस्तुपरक निबन्ध लेख्नुहोस् : (८)

क) मेरो भविष्यको योजना

ख) म प्रधानमन्त्री भएँ भने

ग) मलाई मन पर्ने ठाउँ

मेरो भविष्यको योजना

सबै मानिसका आआफ्ना योजना हुन्छन् । योजनाविनाको जीवन असफल र अपूर्ण हुन्छ । त्यस कारण कुनै पनि व्यक्ति, समाज वा राष्ट्रले समय अनुसार योजना बनाएका हुन्छन् । योजना भनेको काम गर्ने बाटो वा तरिका हो । कुन बाटो कहिले, कहाँ र कसरी जाने भन्ने कुरा योजनामा स्पष्ट हुन्छ । योजनाबाट नै व्यक्ति, समाज र देश अगाडि बढिरहेका हुन्छन् । योजना पनि विभिन्न विषय, क्षेत्र र प्रकारका हुन्छन् । आर्थिक, शैक्षिक, सामाजिक, राजनैतिक आदि । त्यसैगरी अल्पकालीन, दीर्घकालीन योजना विभिन्न रूप र प्रकारका हुन्छन् ।

मेरो पनि भविष्यको निश्चित योजना छ । विशेष गरी मेरो देश नेपाल गरिब, अविकसित देश भएकाले यहाँका धेरै जनता गरिबी, बेरोजगारी आदिबाट पीडित छन् । राजनीतिक अस्थिरता र अदूरदर्शी एवम् अलोकप्रिय नेतृत्वले गर्दा राष्ट्र दिनानुदिन अन्धकारमा धकेलिएको छ । विकृति, विसङ्गति, अनियमितता झाङ्गिइरहेका छन् । चाकडी, चाप्लुसी र भ्रष्टाचारले राज्यका हरेक क्षेत्रमा पकड जमाएको छ । राजनीतिक, आर्थिक, शैक्षिक, प्रशासनिक आदि क्षेत्रमा जताततै लथालिङ्ग र भताभुङ्गको स्थिति आएको छ । सानोभन्दा सानो काम गर्न पनि विदेशीहरुको मुख ताक्नु पर्ने लाचारीपन देखिरहेको छ । वर्तमान स्थितिबाट पार पाउनु स्वच्छ, स्वतन्त्र वातावरण युक्त राष्ट्र बनाउनु नै मेरो भविष्यको एक मात्र योजना छ । हुन त भविष्य भनेको अनिश्चित हुन्छ । अज्ञात र अदृश्य हुन्छ । तैपनि मानिस आसैआसामा बाँचेको हुन्छ । आशाले पनि जीवन र भविष्य उज्ज्वल पार्न सकिन्छ । महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको ‘उद्देश्य के लिनु उडी छुनु चन्द्र एक' भन्ने उक्तिले जीवनमा योजनाको ठुलो महत्त्व रहेको प्रस्ट पार्छ ।

वर्तमान अवस्थामा हाम्रो देशमा लाखौँ युवा जनशक्ति बेरोजगार भएर बरालिएका छन् । कयौँ त दुर्व्यसनतिर लागेका छन् भने कैयौं युवाहरु विदेशतिरै पलायन भैरहेका छन् । अर्कोतिर नेपाली अबौं रुपियाँ विदेशीको हात परिरहेको छ । यो देश रोग, भोक र शोकले आकान्त छ र अभावैअभावले ग्रस्त छ । देशमा गरिब, अविकास, अशिक्षा र विकृतिले नेटो काटेको छ । यस दुःखदपूर्ण स्थितिबाट देशलाई बचाएर निश्चित योजना र दिशातिर लैजाने योजनामा म दृढ छ । त्यसैले आजैबाट विद्यालय तहबाट नै मैले आफूमा इमान्दारिता र सहयोगी भावनाका साथ समाज र राष्ट्रप्रति निष्ठावान् बन्ने प्रण गरेको छु ।

वर्तमान अवस्थामा नेपाली जनता र राष्ट्रले बेहोर्नु परेको अभाव, दुःख, कष्ट र पीडालाई हृदयङ्गम गरी भविष्यमा आउँदो पिँढी र सन्ततिले यस्तो पीडाबाट छुटकारा दिलाउने कुरामा म सबैलाई विश्वस्त पार्दछु । यसैमा मेरो योजना बन्नेछ । राज्यका हरेक क्षेत्रलाई चुस्त दुरुस्त र पारदर्शी बनाएर लैजान तन, मन र कर्मले एकाग्र हुनेछ । दृढ वचनबद्धताका साथ भविष्यमा सुन्दर विकसित र सम्पन्न राष्ट्र निर्माणमा अल्पकालीन एवम् दीर्घकालीन योजनाका साथ लाग्नेछु । प्राकृतिक र सांस्कृतिक रूपमा सुन्दर यस देशलाई मेरो दूरगामी र सही नीति निर्माणको योजनाले थप सुन्दर बनाउने छ । म यसलाई सम्पन्न राष्ट्र बनाउने छु । त्यसैले यो समाज र राष्ट्रलाई मेरो योजनाको खाँचो छ । म मेरो भविष्य यही योजना कार्यान्वयनमा समर्पण गर्दछु ।

सफलताको शुभकामना

Compulsory Nepali (Class 11), New Model Question Solution, 2080 (2023) | NEB Class 11 Nepali Final Exam Question Paper Solution, 2080